कॉसमॉस बँकेवरील सायबर हल्ल्यासाठी 5 वर्षानंतर, 11 आरोपींना दोषी ठरवण्यात आले आहे परंतु सायबर गुन्ह्यांमध्ये जागतिक संबंध असलेल्या अनेक गुन्हेगारांचा समावेश असल्याने तपास अद्याप सुरू आहे. भारताच्या आर्थिक परिसंस्थेला धक्का देणाऱ्या मोठ्या सायबर हल्ल्यात, देशातील सर्वात जुन्या सहकारी बँकांपैकी एक असलेल्या पुणे-मुख्यालय असलेल्या कॉसमॉस बँकेला ऑगस्ट 2018 मध्ये केवळ 3 दिवसांत सायबर गुन्हेगारांकडून तब्बल 94 कोटी रुपयांचे नुकसान झाले होते.
तसेच पुणे शहर पोलिसांनी केलेल्या तपासात हा एक “सॉफ्टवेअर हल्ला” असल्याचे समोर आले आहे ज्यामध्ये 11 ऑगस्ट 2018 रोजी 7 तासांत भारत आणि इतर 28 देशांमधील हजारो ATM व्यवहारांसाठी कॉसमॉस बँकेचे क्लोन केलेले डेबिट कार्ड वापरले गेले. तसेच भारताबाहेर 12 हजारहून अधिक ATM व्यवहारांमधून सुमारे 78 कोटी रुपये काढले गेले, तर भारतातील वेगवेगळ्या ठिकाणी 2.5 कोटी रुपयांचे आणखी 2,800 व्यवहार केले गेले.
पुढे, 13 ऑगस्ट 2018 रोजी, सोसायटी फॉर वर्ल्डवाईड इंटरबँक टेलिकम्युनिकेशन्स (SWIFT) सुविधेचा वापर करून हाँगकाँग-आधारित संस्थेकडे 13.92 कोटी रुपये हस्तांतरित करण्यात आले. भारताबाहेरील व्यवहार व्हिसा कार्डद्वारे आणि भारतात रुपे कार्डद्वारे केले गेले, असे तपासात आढळून आले आहे.
तसेच पोलिसांनी सांगितले की, या प्रकरणात एकूण 94 कोटी रुपये लुटण्यात आले होते, जे भारतीय दंड संहिता आणि माहिती तंत्रज्ञान कायद्याच्या संबंधित कलमांतर्गत चतुरश्रृंगी पोलिस ठाण्यात नोंदवले गेले होते. जागतिक दुवे आणि परदेशी राज्य घटकाचे समर्थन असलेले गुन्हेगार या प्रकरणाच्या तपासाचा भाग असलेल्या अनेक अधिका-यांनी सांगितले की, त्यांच्या तपासात जागतिक सायबर गुन्हेगारांच्या कुख्यात गटाचा सहभाग असल्याचे निदर्शनास आले आहे ज्याला परदेशी राज्य घटकाचा पाठिंबा असल्याचे मानले जाते.
“उपलब्ध तपास संसाधने आणि अधिकारक्षेत्रातील प्रवेश आणि गुंतागुंत यासह, आम्ही केसची पृष्ठभाग स्क्रॅच करू शकतो. चौकशीत काही मध्यम-स्तरीय गुन्हेगारांची ओळख पटली जे मध्य पूर्वेतील एका देशातून कार्यरत असल्याचे ज्ञात होते. रेड कॉर्नर नोटीस आणि प्रत्यार्पणाच्या नोटीसद्वारे त्यांच्या ताब्यात घेण्याचे प्रयत्न केले गेले आहेत परंतु अद्याप कोणताही ठोस परिणाम झाला नाही. हे पुण्याचे खुले प्रकरण राहिले आहे.
पुणे शहर पोलिसांच्या विशेष तपास पथकाला सप्टेंबर 2018 मध्ये ठाणे जिल्ह्यातील भिवंडी येथील रहिवासी असलेल्या फहीम मेहफुज शेख आणि औरंगाबादमधील सिल्लोडमधील फहीम अझीम खान या दोघांना अटक करण्यात आली. एसआयटीने कोल्हापुरातील अनेक एटीएम कियॉस्कमध्ये बसवलेल्या सीसीटीव्ही कॅमेऱ्यांच्या फुटेजच्या आधारे दोघांना अटक केली, जिथे दोघांनी आणि त्यांच्या साथीदारांनी 90 पेक्षा जास्त क्लोन कार्ड वापरून 89 लाख रुपये काढले.
इंदूर, मुंबई , अजमेर आणि भारतातील इतर ठिकाणच्या एटीएममधून अशाच प्रकारे क्लोन कार्ड वापरून पैसे काढण्यात आल्याचे तपासात उघड झाले आहे. पुढील तपासादरम्यान पोलिसांनी आणखी 16 आरोपींना अटक केली.तसेच पोलिसांनी सांगितले की, अटक केलेल्यांपैकी बहुतेकांचा मुख्यत्वे क्लोन कॉसमॉस बँक कार्ड वापरून विविध एटीएममधून पैसे काढण्यात गुंतलेला होता, त्यांच्या हँडलरच्या सूचनेनुसार, ज्यांनी त्यांना या पैशाचा काही भाग कमिशन म्हणून दिला होता.
दरम्यान, 18 ऑगस्ट 2020 रोजी इंटरपोलने एका प्रमुख संशयिताविरुद्ध रेड कॉर्नर नोटीस जारी केली जो परदेशात राहत असल्याचे आढळून आले. 15 एप्रिल 2023 रोजी पुण्यातील दंडाधिकारी न्यायालयाने 11 आरोपींना दोषी ठरवले. पोलिसांनी सांगितले की, मालवेअर हल्ला हा संगणक प्रणाली किंवा नेटवर्कमधील दुर्भावनापूर्ण सॉफ्टवेअर घुसखोरी आहे ज्याचा उद्देश प्रामुख्याने संवेदनशील माहिती चोरणे किंवा सिस्टमच्या कार्यक्षमतेशी तडजोड करण्यासाठी अनधिकृत प्रवेश करणे किंवा नुकसान करणे.
या प्रकरणात, मालवेअर हल्ल्याने कॉसमॉस बँकेच्या ऑनलाइन बँकिंग सिस्टीममधील विशिष्ट असुरक्षा लक्ष्यित केल्या, ज्यामुळे सायबर गुन्हेगारांना अनधिकृत प्रवेश मिळू शकतो आणि मोठ्या प्रमाणात पैसे उकळू शकतो.
